Το πανηγύρι του Σωτήρος στη Σκόπελο

 Το Πανηγύρι

Αφήγηση : Νικολάου  Σ. Δημητριάδη

 Τα πανηγύρια, ακόμα και κατά τις δεκαετίες πενήντα και εξήντα, που έζησα σαν παιδί τα καλοκαίρια στο νησί, ήταν πολύ σημαντικές εκδηλώσεις για την κοινωνική ζωή της Σκοπέλου αφού δεν υπήρχε τρόπος διασκέδασης άλλος εκτός απο την ταβέρνα που σύχναζαν οι άνδρες.

Το μεγαλύτερο πανηγύρι του καλοκαιριού ήταν του Σωτήρος στις 5 και 6 Αυγούστου.

Ο πατέρας μου, Σωτήρης Δημητριάδης, γιος του Νικολάου Δημητριάδη δικηγόρου, γεννημένου στη Σκιάθο και της Σκοπελιτισσας Αλεξάνδρας Δουλιδου, ήταν το πρώτο παιδί των γονιών του που σώθηκε (πριν είχαν χάσει άλλα δυο παιδιά) και για αυτόν το λόγο τον ονόμασαν Σωτήρη, και τον έταξαν στο μοναστήρι του Σωτήρος.

Έτσι ανέλαβε η οικογένεια να συμβάλει σημαντικά στην οργάνωση του πανηγυριού του Σωτήρος

Ο πατέρας μου ήταν πολύ φίλος με τον θρυλικό παππά Χρύσανθο Τζανετη που ήταν Αγιορείτης Αρχιμανδρίτης καλογερόπαππας, με ισχύ, και ο λόγος του είχε ιδιαίτερη βαρύτητα σε δογματικά θέματα της Ορθοδοξίας.

Το καλοκαίρι έμενε εκεί στην μονή με τη αδελφή του τη θεία το Μαριγώ. Εμείς πηγαίναμε οικογενειακώς πριν το πανηγύρι, δηλαδή απο 2-3 Αυγούστου και βοηθούσαμε στον στολισμό της μονής μαζί και με άλλους συντοπίτες.

Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας υπήρχε πάντα κλίμα ευχάριστο με γέλια, πειράγματα και πολλά αστεία.

Οι παλιοί Σκοπελίτες ήταν γλεντζέδες και είχαν απίστευτο χιούμορ. Όλες αυτές οι εκδηλώσεις, ακόμη και οι συναναστροφές οι γενικότερες μεταξύ τους, χαρακτηρίζονταν απο πολύ πετυχημένα πειράγματα και γέλιο.

Την παραμονή για την αγρυπνία ανέβαινε στην Μονή κυριολεκτικά όλο το νησί.

Η μετακίνηση γινόταν πεζή και με μουλάρια – μουλαράδες είχε αρκετούς τότε γιατί όλες οι μεταφορές, αγροτικές και οικοδομικές γίνονταν με μουλάρια.

Δεν υπήρχε άλλος τρόπος.

Κι εμείς με μουλάρια ανεβαίναμε στο μοναστήρι

Έρχονταν στο σπίτι πρωί πρωί και μας φόρτωναν στα ζώα, ανθρώπους και αποσκευές και σιγά σιγά ανεβαίναμε στο μοναστήρι.

Εννοείται πως εμείς σαν παιδιά τρελαινόμαστε απ' τη χαρά μας και το διασκεδάζαμε αφάνταστα.

Ανέβαιναν λοιπόν οι Σκοπελιτικες οικογένειες με τα μουλάρια κι απ' τα χρώματα των ρούχων που σκέπαζαν τα ζώα μπορούσες από μακριά να υποθέσεις ποια οικογένεια μπορεί να ήταν.

Καθόμασταν λοιπόν, τα παιδιά, στην πεζούλα στο μπροστινό

αλώνι του μοναστηριού και βλέπαμε από μακριά , απ' το μετόχι ποιοι έρχονται και ανακοινώναμε: <<έρχονται τώρα οι Γκικαιοι, οι Στιβαχτηδες , οι Νταλακιαρηδες και άλλοι πολλοί που δεν τους θυμάμαι τώρα.....>>

Απο την παραμονή η Μονή κατακλυζόταν ασφυκτικά απο κόσμο.

Η οικογένεια μας με τους φίλους και συγγενείς μας, είχαμε ειδικά κελιά στα οποία συγκεντρωνόμασταν και διανυκτερεύαμε.

επίσης σε κελιά συγκεντρωνόταν και το σόι του παππά και όσοι άλλοι προλάβαιναν και χωρούσαν, οι υπόλοιποι κατασκήνωναν απ' έξω στην ύπαιθρο με κουρελούδες και κουβέρτες.

Όλος ο λόφος γέμιζε κόσμο.

Ο παππάς με την οικογένεια του και τους γείτονες τους, αναλάμβανε και έστρωνε ένα τεράστιο τραπέζι κατά μήκος όλης της αυλής για να σερβίρουν το βράδυ μετά την εκκλησία χταποδοπίλαφο με ξερό χταπόδι.

Εμάς, η μάνα δεν μας άφηνε όμως να φάμε για να κοινωνήσουμε και έτσι βλέπαμε απο ψηλά τους άλλους να τρώνε και μας έτρεχαν τα σάλια.

Μετά ακολουθούσε όλη νύχτα γλέντι με ακορντεόν του παπουτσή, το βιολί του Πατσή, το μπουζούκι του Γιάννη Γκίκα, (ο οποίος είχε άδοξο τέλος, σκοτώθηκε απο τα βράχια όταν πήγε να μαζέψει πεταλίδες, ήταν σοκαριστικό για όλο το νησί, ήταν πολύ αγαπητός).

Πως προλάβαιναν και τα μάζευαν και τακτοποιούσαν, και το πρωί ήταν καθαρή η Μονή για την λειτουργία, ποτέ δεν κατάλαβα.

Επίσης ποτέ δεν κατάλαβα πότε μαγείρευαν για την επόμενη μέρα με τόσο γλέντι και αναστάτωση που επικρατούσε όλη νύχτα.

Την δεύτερη μέρα αφού γινόταν λειτουργία κερνούσαν τσίπουρο, λουκούμι και σταφύλι που το είχε αγιάσει πρώτα ο παππάς.

Το μενού είχε μπακαλιάρο σκορδαλιά στο δεύτερο τραπέζι.

Εμείς, με τις άλλες οικογένειες, τους Βαλσαμάκηδες τους Δουλιδαιους και αλλούς που θεωρουμασταν τότε ακόμα " προύχοντες" τρώγαμε μέσα στην τραπεζαρία.

Οι μεγάλοι τρωγανε μεγάλο ψάρι που το έκαναν πλακί στο φούρνο, εμείς όμως οι νεότεροι θέλαμε να βγούμε έξω στο πανηγύρι, να φάμε μπακαλιάρο, να γλεντήσουμε και συναναστραφούμε με τα άλλα παιδιά.

Το μεσημέρι άρχιζε το δεύτερο γλέντι που διαρκούσε 2 -3 μέρες. Οι Σκοπελίτες χορεύανε παντού και ακατάπαυστα, στο αλώνι, στην πίσω βρύση, μέσα, όπου υπήρχε χώρος …….επικά πράγματα.

Θυμάμαι πως βασική πρωταγωνίστρια στο χορό και τα χορατα ήταν το περίφημο το " Πιπη το γλυνικο" που φόραγε πάντα πασουμακια που καθώς χόρευε ασταμάτητα τα χτυπούσε "..στο τσιμέντο, στα πλακάκια..."

Όλες τις ημέρες όσοι είχαν περιθώριο έμεναν.

Περίπου μετά απο 5 μέρες ησύχαζε το μοναστήρι και έμενε η οικογένεια του παππά και εμείς βέβαια μαζί με τα παιδιά της οικογένειας Ραφαηλίδη, που φιλοξενουσε η θεία το Μαριγώ.

Γνωρίζαμε πιά όλους τους τσοπάνηδες που είχαν εκεί γίδια και βρίσκαμε μαγικό τον τρόπο που κουμανταρανε, σαλαγουσανε τα ζώα τους.

Το πρόγραμμα περιλάμβανε ακόμα και επίσκεψη στα υπόλοιπα μοναστήρια.

Η Ευαγγελίστρια είχε τότε 12 ή 13 καλόγριες και ηγούμενο τον περίφημο παπά Προκόπιο ο οποίος μάλιστα, αν και υπέργηρος ερχόταν και έπαιρνε μέρος στη πρωινή λειτουργία της Μεταμορφώσεως και στο εν συνεχεία άγιασμα των σταφυλιών.

Επισκεπτόμαστε και τον μοναστήρι του

Πρόδρομου όπου μας κερνούσαν οι καλόγριες προδρομητικο κρασί, που έκαναν ακόμα απ' τα παλιά αμπέλια πριν χαλάσουν απ' τη φυλλοξήρα.

Ο Παππαχρύσανθος έκανε κι αυτος κρασί και μ αυτό κέρναγε τον κόσμο στο πανηγύρι, όλες οι κανάτες στο πανηγύρι είχαν το δικό του κρασί. Είχε έναν εργαζόμενο, τον Αποστόλη και του έκανε όλες τις δουλειές με ένα μουλάρι.

Κάποια στιγμή εγώ, τριών ή τεσσάρων χρονών ξέφυγα της προσοχής των γονιών μου και βρέθηκα στο ημιυπόγειο κελάρι με τα κρασιά όπου απο περιέργεια τράβηξα τον πύρο απο ένα βαρέλι και το κρασί με ορμή μεγάλη χύθηκε και δεν μπορούσα να το βάλω πίσω και άρχισε να ανεβαίνει η στάθμη του κρασιού που μου έφτασε ως το στήθος. Ευτυχώς τελικά με βρήκαν τυχαία πριν πνιγώ γιατί απ' τον τρόμο μου δεν έβγαζα κιχ παρόλο που τους άκουγα να με φωνάζουν.

Οι άνθρωποι, τα χρόνια εκείνα, ξέδιναν και γλεντάγανε μαζί όλοι, τα πανηγύρια ένωναν την κοινωνία και δημιουργούσαν πολύ δυνατούς δεσμούς μεταξύ των κατοίκων.

Η Μονή

Η Μονή φαίνεται ότι έχει χτιστεί στα τέλη του 15ου αιώνα στα πρότυπα της Αγιορείτικης αρχιτεκτονικής ενώ την χαρακτηρίζει το λιθόστρωτο δάπεδο και το ιδιαίτερο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1874 με τον φυτικό διάκοσμο. Εσωτερικά αποτελείται απο το αρχονταρίκι, τον ξενώνα, τα κελιά και την κουζίνα. Απο την πλευρά του βορρά βρίσκονται τα παρεκκλήσια του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και των Παμμέγιστων Ταξιαρχών, ενώ απο την πλευρά της Ανατολής στέκει ο πύργος – παρατηρητήριο που χρησιμοποιούσαν οι μοναχοί για να προστατεύονται απο τους πειρατές που τόσο πολύ είχαν ταλαιπωρήσει και πληγώσει τα νησιά των Βορείων Σποράδων. Η μονή ήδη απο το 1770 δωρίστηκε στην Μονή Ξενοφώντος απο τους κτήτορές της με το επώνυμο <<Ευαγγελινού>> και αποτέλεσε μετόχι της. Το 1821 όταν ο Άθωνας υποτάχθηκε μεταφέρονται και εγκαθίστανται στη Μονή ο Παίσιος ο Β’ και άλλοι πατέρες, μεταφέροντας μαζί τους διάφορα ιερά κειμήλια για να τα σώσουν απο τους Τούρκους.

Ιστορικά Στοιχεία

 (Κ.Ν.Καλλιανός, Άγνωστες Σελίδες απο το Αρχείο της Δημογεροντίας Σκοπέλου 1834) .

<<Το μοναστήρι είναι μετόχι της Αγιορείτικης μονής Ξενοφώντος. Είναι δε απο τα παλαιότερα μοναστήρια του νησιού και υπολογίζεται πως ανεγέρθηκε τον 15ο με 16ο αιώνα. Υπήρξε ιδιόκτητο και παραχωρήθηκε στη μονή Ξενοφώντος και έγινε μετόχι της όταν ηγούμενος στην Ξενοφώντος ήταν ο Παίσιος Α’ (Καυσοκαλυβίτης) σύμφωνα με σημείωμα του Καισάριου Δαπόντε: <<Εις την Σκόπελον απελθόν (ο Παίσιος Α’) , του επαρέδωκαν οι απόγονοι των κτητόρων το Ιερόν Μοναστήριον της Αγίας Μεταμορφώσεως ……...και το εκυβέρνησε και το ανθρώπισε καθώς φαίνεται>>

Μετά την υποταγή του Άθωνα (1821) ήλθαν στην Μεταμόρφωση ο ηγούμενος της Ξενοφώντος Παϊσιος Β’ και άλλοι πατέρες. Τον Ιούλιο του 1830 φεύγοντας ο Παϊσιος για το όρος αφήνει διαχειριστή και οικονόμο στην Μεταμόρφωση τον Ιωάννη Γκίκα, τον μετέπειτα μοναχό Ιγνάντιο. Ο Ιγνάντιος στάθηκε φιλοπρόοδος και εργατικός οικονόμος και διαχειριστής έκτισε και τακτοποιήσε το εξωκκλήσι της Αγιάς Τριάδας στο Παλούκι το 1831.

Σύμφωνα με το απο 5 Ιουλίου 1834 πιστοποιητικό, η Δημογεροντία Σκοπέλου εκθειάζει και υπογραμμίζει το ανακαινιστικό και φιλοπρόοδο έργο του οικονόμου και διαχειριστή της Μονής Μεταμορφόσεως του Σωτήρος, που βρίσκεται στην Σκόπελο, Ιγναντίου Μοναχού και συμπληρώνει ότι το χρέος των 300 δρχ που υπήρξε στους λογαριασμούς της μονής, ήταν δικαιολογημένο αφού πολλά έκανε ώστε να συντηρήσει και να εμπλουτίσει το μοναστήρι ο Ιγνάτιος.>>

Συνέντευξη του Νικολάου Σ. Δημητριάδη

Πηγές:

Κ.Ν.Καλλιανός, Άγνωστες Σελίδες απο το Αρχείο της Δημογεροντίας Σκοπέλου 1834.

Ιστοσελίδα www.skopelosweb.gr, Γιάννης Χατζητρακόσιας.

Φωτογραφίες:

Αρχείο Σπυριδούλας Μπετσάνη

Skopelos through the time, Αρχείο Τσιούλη - Δουλίδη

Επιμέλεια – Σύνταξη

Σπυριδούλα Μπετσάνη, Νίκος Σ. Δημητριάδης