Η ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗ ΣΚΟΠΕΛΟ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ και Η ΑΙΓΑ ΦΥΛΗΣ ΣΚΟΠΕΛΟΥ

Η Κτηνοτροφία στη Σκόπελο τον 20ο αιώνα.

  Τα απέραντα δάση, τα απότομα  βουνά  και η πλούσια βλάστηση  της Σκοπέλου έπαιξαν κύριο ρόλο στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας στο νησί. Η κτηνοτροφία έθρεψε πολλές γενιές Σκοπελιτών και όχι μόνο  προσφέροντας τους το κρέας, το γάλα, το τυρί, το βούτυρο, την μυζήθρα, τον τραχανά.

 Οι κτηνοτρόφοι κατείχαν στην ιδιοκτησία τους βοσκοτόπια επίσης  μίσθωναν γη πληρώνοντας πάντα σε είδος δηλαδή με τυρί, μυζήθρες και ζώα για να βόσκουν το κοπάδι τους.

   Αρκετοί κτηνοτρόφοι υπήρχαν στις περιοχές Πάνορμος (Σταμάτης Γερακίνης, Γιώργος Λεμονής, Κωστής Καρβέλης),  Διακόπι (Γιαννης Λεμονής και Κωστής Λεμονής),  Πύργος (Μανώλης Βλαχάκης και Μήτσος Βλαχάκης), Στάφυλος (Γιώργος Παχής) και Παλούκι (Σπύρος Στιβαχτής), Καρυα (Γιάννης Κεφαλάς), Κεντριάς (Γιώργος Κοσμάς).

  Λιγότεροι υπήρχαν στο Έλιος (Καρβέλης) και ακόμη πιο λίγοι στη Γλώσσα, όπου υπήρχε παλαιότερα μια καλή ποικιλία προβάτων τα μαυρομάτικα, τα οποία σήμερα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. 

Η ζωή.........

  Δύσκολη η ζωή των κτηνοτρόφων και δεσμευτική, δεν γνώριζε το επάγγελμα αργίες και γιορτές. Ξυπνούσαν  πρωί - πρωί μόλις χάραζε  (4.00 π.μ.) και ξεκινούσαν  με το άλογο  για το κοπάδι, έπρεπε να το συγκεντρώσουν  και να το αρμέξουν  με τη δροσιά πριν βγει ο ήλιος. Συνέλεγαν το γάλα σε μπακράτσια (κατσαρολάκια) και τα κρεμούσαν στα κλαδιά του πεύκου μέχρι να έρθει η ώρα της τυροκομικής. 

  Μάζευαν ξύλα, άναβαν φωτιά και έβραζαν το γάλα σε υπαίθριο αυτοσχέδιο τυροκομείο, για να  φτιάξουν το βούτυρο, το τυρί και τη μυζήθρα. Το τυρί το πωλούσαν φρέσκο ή το τοποθετούσαν σε ξύλινα βαρέλια για να ωριμάσει και να διατηρηθεί.

  Αξιοσημείωτα είναι τα ονόματα που έδιναν οι τσοπάνηδες  στα γίδια τους. Η διάκριση των γιδιών βασίζεται κυρίως στο χρώμα τους έτσι το άσπρο ονόμαζαν Φλώρα, το μαύρο κόρμπα, το κόκκινο - καφέ Κάλμπινο, το καφετί Λιόπρα, το παρδαλό Μπάρτσο κ.α. Τα γίδια που έχουν σκουλαρίκια τα λέγαν μπαρτσελάτα ενώ σούτα λέγαν τα γίδια χωρίς κέρατα.

  Συνήθως οι κτηνοτρόφοι είχαν στη "δούλεψη" τους βοηθούς (βοσκούς), τους μάθαιναν να βόσκουν το κοπάδι, τις κτηνοτροφικές και τυροκομικές εργασίες με ανταμοιβή τρόφιμα αλλά και την υποχρέωση να τρέφουν τους ίδιους και την οικογένεια τους καθημερινά.

   Είναι πολλές δε οι περιπτώσεις όπου κάτοικοι από την Αλόννησο όπως ο Γεώργιος Μαλαματένιος,  έφτασε στη Σκόπελο μικρό παιδί για να εργαστεί ως βοσκός, παντρεύτηκε και έμεινε έως το τέλος της ζωής του στο νησί.

 Οι κτηνοτρόφοι πωλούσαν το κρέας στα κρεοπωλεία και στις γειτονιές αλλά και το τυρί αφού πρώτα έστελναν τον ντελάλη - ένας από τους γνωστούς ήταν ο Παντελούας, το όνομά του σχηματίστηκε ως παρατσούκλι -  να διαλαλήσει το γεγονός,  συνήθως τη διάθεση του κρέατος αλλά και το "άνοιγμα" του βαρελιού με το τυρί. 

 Κρεοπωλεία υπήρχαν αρκετά για την εποχή, ευνοούσε το γεγονός ότι δεν υπήρχε άλλη "πηγή" κρέατος εκτός του ντόπιου. Μερικά από αυτά ήταν του Τριανταφύλλου Παναγιώτη στην Πλατεία Ρεμπάκη, του Ιωάννη και Κωνσταντίνου Λεμονη στον Άγιο Νικόλαο και αρκετά στα Σοφαδάκια όπως των Αδρφών Βλαχοσταμάτη, Νίκου και Κωνσταντίνου Λεμονή, Μιχάλη Λεμονή κ.α.

 Το γάλα το αγόραζαν οι νοικοκυρές από τα σπίτια των τσοπάνηδων, μεταφέροντας την κανάτα τους για να την γεμίσει με αγνό κατσικίσιο γάλα είτε έδιναν παραγγελίες και το παραλάμβαναν στο δικό τους σπίτι.

Τα έθιμα και οι παραδόσεις....

  Το κατσικίσιο γάλα συνδεόταν με πάρα πολλά έθιμα και παραδόσεις στο νησί, κυρίως την άνοιξη όπου η βλάστηση ήταν άφθονη και η παραγωγή γάλακτος αυξανόταν, όπως αυτό 

της Πρωτομαγιάς, όπου η νύφη αλλά και η κουμπάρα πήγαινε με συνοδεία ανθοδέσμης και ζαχαρωμένων παξιμαδιών φρέσκο γάλα, στην πεθερά ή την κουμπάρα αντίστοιχα,  που συμβόλιζε μάλλον την αναπαραγωγή και την άνοιξη. 

Επίσης το βράδυ της Ανάστασης ο κτηνοτρόφος μοίραζε φρέσκο τυρί στην εκκλησία αφού πρώτα το είχε  ευλογήσει ο Παππάς ενώ στο γαμήλιο τραπέζι  σερβιρόταν πάντα κατσίκι σούβλας και γίδα με μακαρόνια. 

 Στις 2/9 κάθε έτους γιορτή του Αγίου Μάμα (προστάτη των ζώων και των βοσκών), οι κτηνοτρόφοι εκκλησιάζονταν και προμηθευόταν αγιασμό με τον οποίο έραιναν τα κοπάδια τους.

 Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, οι Σκοπελίτες καλούσαν τους τσοπάνηδες στα σπίτια τους για να παρασκευάσουν τραχανά. Οι τσοπάνηδες πρόσφεραν το γάλα, τα καζάνια  και τα ξύλα για να ανάψει φωτιά αλλά και τη γνώση της παρασκευής. Η διαδικασία  λάμβανε χώρα έξω από το σπίτι στον δρόμο και αφού ολοκληρωνόταν η "τελετή" του τραχανά, οι γυναίκες τον άφηναν την νύχτα να κρυώσει και την επόμενη μέρα τον τοποθετούσαν σε ξύλινα τελάρα ή σε μεγάλα τραπεζομάντηλα και τον έλιαζαν στον ήλιο για μέρες, για  να τον ξηράνουν και να το διατηρήσουν όλον τον χειμώνα. 

 Το καλοκαίρι, το τυρί που έφτιαχναν οι κτηνοτρόφοι, το αποθήκευαν σε βαρέλια με γάρο ή γάλα για να το ανοίξουν μετά την σαρακοστή των Χριστουγέννων ή τις Απόκριες.

 Πολλά τοπωνύμια οφείλονται σε περιστατικά της ζωής των κτηνοτρόφων  όπως του Ξηντάρη οι σπλιές, Καμμένα γίδια, Αστροπελέκι, του Νικολέα το πήδημα κ.α. 

Σπάνια Ράτσα "Αίγα Φυλής Σκοπέλου".

 Στη δεκαετία του 80 οι αίγες στην κεντρική Ελλάδα αποτελούσαν ένα σημαντικό κλάδο της κτηνοτροφίας, δεδομένου ότι περισσότερα από 700.00 ζώα εκτρέφονταν στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές της. Τα έξοδα για την εκτροφή τους ήταν λίγα, αφού η διατροφή τους στηριζόταν στη φυσική βλάστηση που διαφορετικά θα έμενε χωρίς αξία, ενώ ο ενσταυλισμός τους ήταν χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις και γινόταν με πρωτόγονα μέσα των οποίων το κόστος ήταν ασήμαντο.

   Η ΑΙΓΑ ΣΚΟΠΕΛΟΥ , εκτρέφεται σήμερα  στα νησιά  των Βορείων Σποράδων (Σκόπελος, Σκιάθος , Αλόννησος) και συναντάται στα ερημονήσια Κυρά Παναγιά, Περιστέρα, Γιούρα, Σκάτζουρα και σε μικρά ξερονήσια όπως Πιπέρι και Ψαθούρα καθώς  και στα χωριά Κανάλια και Κεραμίδι του Ν. Μαγνησίας. Μαρτυρίες Σκοπελιτών αναφέρουν ότι δημιουργήθηκε από τις τοπικές περιβαλλοντικές - καιρικές συνθήκες με την ελεγχόμενη αναπαραγωγή επί σειρά ετών από προοδευτικούς Σκοπελίτες κτηνοτρόφους που ξεχώριζαν τα ζώα εκείνα που έπρεπε να χρησιμοποιήσουν για τη βελτίωση των κοπαδιών τους. 

Συναντάται σε κοπάδια άνω των 30 γιδιών ενώ αρκετά απο αυτά ξεπερνούν τα 200 ζώα.

Ο συνολικός αριθμός των γιδιών Σκοπέλου δεν είναι μεγαλύτερος απο 10.000. Οι συνθήκες εκτροφής τους δεν διαφέρουν ουσιαστικά των άλλων γιδιών της χώρας αφού βόσκουν σε ορεινούς βοσκότοπους και τους παρέχεται ελάχιστη ποσότητα συμπληρωματικών ζωοτροφών.

 Η γίδα Σκοπέλου έχει σώμα ογκώδες με μεγάλη κοιλια. Το σχήμα της κεφαλής είναι τριγωνικό με ευθείες γραμμές και το μεγαλύτερο  ποσοστό των γιδιών φέρει κέρατα σπαθοειδή και ελαφρώς ελικοειδή. Τα αυτιά της είναι μικρά και όρθια έως οριζόντια ενώ τα περισσότερα ζώα φέρουν μικρό γένειο. Ο τράχηλος είναι μακρύς και λεπτός. Τα πόδια είναι χοντρά, ισχυρά με μέτριο ως χαμηλό ύψος. 

Είναι ζώο μετρίου εώς μεγάλου μεγέθους. Το σώμα της καλύπτεται απο κοντό και λείο τρίχωμα. Ο χρωματισμός είναι έντονος και κυριαρχεί το ερυθροφαίο (κάλπινο) με λευκές ή όχι κηλίδες. Ο μαστός είναι κανονικός, διχαλωτός, σφιχτά δεμένος με τους κοιλιακούς μύες.

 Η γίδα Σκοπέλου είναι ζώο με αρκετά υψηλές αποδόσεις. Ανάμεσα στα κοπάδια υπάρχου ζώα που παράγουν περισσότερα απο 600 κιλά γάλα ετησίως. Η ποιότητα του γάλακτος παρά τις μεγάλες αποδόσεις θεωρείται ιδιαίτερα υψηλή. 

  Είναι ζώα πρώιμα. Εμφανίζουν οίστρο απο τον πρώτο χρόνο της  ηλικίας τους και κατά μέσο όρο γενούν για πρώτη φορά σε ηλικία 13 μηνών. Οι οχείες αρχίζουν τον Μάιο και οι περισσότεροι τοκετοί πραγματοποιούνται τους μήνες Οκτώβριο και Νοέμβριο.

 

 

Κείμενο για την Αίγα Σκοπέλου : Κτηνοτροφικός Συνεταιρισμός Σκοπέλου.

Κείμενο  για την κτηνοτροφία: Σπυριδούλα Μπετσάνη.

Πληροφορίες: Σκοπέλου Λαϊκός Πολιτισμός, Κτηνοτρόφοι Σκοπέλου.

Φωτογραφίες: Google, Εφημερίδα Βόρειες Σποράδες, Απόγονοι κτηνοτρόφου Ιωάννου Σ. Λεμονή.