ΤΑ ΣΚΟΠΕΛΙΤΙΚΑ ΜΑΧΑΙΡΙΑ - ΛΑΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

 

ΛΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ

ΣΚΟΠΕΛΙΤΙΚΑ ΜΑΧΑΙΡΑΚΙΑ

Οι Λαϊκές Τέχνες

Οι τέχνες είναι το μέσον που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να εκφράζει τα συναισθήματά του και να καλύπτει τις ανάγκες του. Κάθε λαός μέσα απο την λαϊκή τέχνη εκφράζει την νοοτροπία του, την πνευματικότητα του αλλά και την κοινωνική συνείδησή του. Τα χαρακτηριστικά της είναι η ανωνυμία της δηλαδή δεν είναι δημιουργία ενός μόνο καλλιτέχνη, αλλά και η μετάδοσή της απο γενιά σε γενιά δηλαδή απο πατέρα σε γιό και απο μάνα σε κόρη μεταφέροντας έτσι τα μυστικά της τέχνης και εμπλουτίζοντάς τα με καινούρια στοιχεία και αντιλήψεις της κάθε γενιάς.

Με την Βιομηχανική Επανάσταση, οι λαϊκές τέχνες άρχισαν να φθείνουν και τελικά να χάνονται στον χρόνο, παραμένοντας μόνο κάποια δημιουργήματα αλλοτινού καιρού να μας μαρτυρούν την ύπαρξή τους. Ευχής έργο η ύπαρξη νέων τεχνιτών, οι οποίοι εκτός απο την σπουδαία δουλειά που κάνουν απο τεχνικής απόψεως συμβάλλουν στον πολιτισμό κρατώντας τις λαϊκές τέχνες ζωντανές στο παρόν και επομένως και στο μέλλον.

Τα Σκοπελίτικα Μαχαίρια

Μια απο αυτές τις λαϊκές τέχνες είναι και η κατασκευή των Σκοπελίτικων Μαχαιριών, που κατασκευάστηκαν αρχικά για να καλύπτουν τις ανάγκες της εποχής καθώς δεν υπήρχαν στην αγορά με άλλον τρόπο, έτσι οι Σκοπελίτες μαχαιράδες κατασκεύαζαν κουζινομάχαιρα, μπαλτάδες, μαχαιράκια βουτύρου αλλά και διακοσμητικά. Τα Σκοπελίτικα όμως μαχαίρια διαφέρουν απο αυτά της υπόλοιπης Ελλάδας, αφού είναι πιό περίτεχνα.

Τα σχέδια στην λαβή όπως το “αυτάκι” είναι σίγουρα ανώτερης κατασκευής απο αυτό του Κρητικού μαχαιριού αλλά και το “κατσικοπόδαρο” επίσης αποτελεί χαρακτηριστικό σχέδιο που κατασκευάζεται μόνο στην Σκόπελο, όλες οι λαβές είναι μοναδικές, όπως και η “στρόγγυλη” που έχει ιδιαίτερη τεχνοτροπία.

Τα διακοσμητικά μαχαίρια

 

 Εκτός των χρηστικών μαχαιριών, οι λαϊκοί τεχνίτες της Σκοπέλου, δημιουργούσαν και υπεροχα διακοσμητικά μαχαιράκια, σωστά κομψοτεχνήματα, συνήθως με την επιγραφή πάνω χαραγμένη ¨αχ βαχ”. Κάποιοι απο τους παλιούς μαχαιράδες ήταν οι Αστεριάδηδες, οι Πατσήδες, ο γέρο Μήτας, ο Γιακείμ, ο Γεωργίου, ο Γιάννης Λεμονής, ο Χρήστος Πατσής κ.α. Το Σκοπελίτικο μαχαίρι, είναι φημισμένο και έξω απο τα όρια του νησιού αν κρίνουμε και απο την έκφραση “κόβει σαν Σκοπελίτικο μαχαίρι” που χρησιμοποιείται στην Στυλίδα.

Είναι συγκινητική δε η ιστορία της επίσκεψης του Γιώργου Σεφέρη στο νησί για παραθερισμό, όπου γνωρίστηκε με τον Γιάννη Λεμονή (μαχαιρά), ενθουσιάστηκε και του έγραψε ο ίδιος τετράστιχα για χαράξει στα τα μαχαίρια του. Ένα απο τα έξι δίστιχα που γνωρίζουμε αναφέρει:

 <<Κοπέλα μαυρομαντηλού μην παίζεις με τα ψάρια, μπορεί μαχαίρια να γενούν να σφάζουν παλικάρια>>.

Ακόμη περισσότερα δίστιχα μας έχει αφήσει ως κληρονομιά ο αείμνηστος Χρήστος Πατσής όπως:

<<Τα μαχαιράκια που κρατώ στα πέντε δάκτυλά μου αν τύχει και σε αρνηθώ να μπει μες την καρδιά μου>>

<<Πάρε μαχαίρι βάρα με να βγει το μαύρο αίμα να βγει το ντέρτι απ' την καρδιά που το' βαλα για σένα>>.

Η κατασκευή

Η λαβή των μαχαιριών κατασκευάζεται απο κάθε λογής κέρατο κυρίως τράγου, το οποίο αφού πρώτα το πριονίζουν για να φύγουν τα “άχρηστα” έπειτα το ζεσταίνουν στην φωτιά για να μαλακώσει και να γίνει εύπλαστο και τέλος το σχηματίζουν.

Η θήκη κατασκευάζεται απο ξύλο πεύκου καθώς το ρετσίνι βοηθά να μην μαυρίζει η λάμα αλλά και απο ελιά διότι είναι πιο ανθεκτική.

Τέλος οι λεπίδες κατασκευάζονται απο “ατσάλι μαχαιριών”, κόβουν το λαμάκι στις διαστάσεις που χρειάζεται, το ζεσταίνουν στην φωτιά και το χτυπούν με το σφυρί για να πάρει το κανονικό σχήμα έπειτα με την λίμα της δίνουν το σχήμα που πρέπει.

Οι Νέοι Μαχαιράδες

Οι λαϊκές τέχνες δεν χάνονται όσο υπάρχουν τεχνίτες που τις μεταδίδουν και νέοι που τις μαθαίνουν, εκπληρώνοντας έτσι ένα σπουδαίο σκοπό την διάσωση και την διάδοση των τεχνών εις τους αιώνες. Στην Σκόπελο συναντάμε τρείς νέους μαχαιράδες τον Αντώνη Αμπελάκια, τον Παντελή Πατσή και τον Νίκο Σάββα, οι οποίοι έχουν διδαχθεί την τέχνη απο παλαιότερους προσθέτοντας τα δικά τους προσωπικά στοιχεία στην κατασκευή και εξελίσσοντας την.

<<Αν είστε πέντε φύγετε αν είστε δέκα ελάτε

εμένα το μαχαίρι μου κανέναν δεν φοβάται>>

Πηγές:

 Κ. Μακρής “Τα Σκοπελίτικα Μαχαιράκια”

  Αντώνης  Αμπελάκιας  μαχαιροποιός .

Φωτογραφίες απο δημιουργίες του  Αντώνη Αμπελάκια

Πρώτη Δημοσίευση: Ενοριακός Λόγος της Παναγίας Φανερωμένης Σκοπέλου.

Το κείμενο έχει επιπρόσθετες πληροφορίες απο το αρχικό.

Σύνταξη, Επιμέλεια, Έρευνα: Σπυριδούλα Μπετσάνη

Σύντ