To πανηγύρι στην Αγία Τριάδα στον Καλόγερο της Σκοπέλου.

 

Τα πανηγύρια  έκφραζουν το γνήσιο λαϊκό αίσθημα που συνδυάζει την θρησκεία με την διασκέδαση. Αποτελούν αναπόσπαστο κομάτι του λαϊκού πολιτισμού που συνδεέι το παρελθόν με το παρόν και οι ρίζες τους χάνονται βαθυά μέσα στον χρόνο. Είναι συνδεδεμένα με την θρησκευτική λατρεία γι' αυτόν τον λόγο διατηρήθηκαν και ενσωματώθηκαν απο την εκκλησία στο εορτολόγιο της και αυτό δεν μας επιτρέπει να τα αντιλαμβανόμαστε απλά ως μια μορφή διασκέδασης.

Τα θρησκευτικά πανυγήρια, ταίριαζαν απόλυτα με τον “γλετζέδικο” χαρακτήρα  και την βαθειά  πίστη των Σκοπελιτών και αποτελούσαν μέγα γεγονός για την κοινωνία της Σκοπέλου αλλά και της Γλώσσας. Ήταν δε τόσο μεγάλη η πίστη αυτή και σε συνδυασμό με την οικονομική ευρωστία της αστικής τάξης, που ανέγειραν περί τους 40 ναούς εντός της Χώρας της Σκοπέλου και περίπου 250 σε όλο το νησί μαζί με τα εξωκκλήσια.

Εξωκκλήσια ιδόκτητα, τοποθετημένα στα βουνά και στους κάμπους μέσα στην ένθεη και πλούσια φύση της Σκόπελου, όπου οι ιδιοκτήτες τους τα τιμούσαν κάθε χρόνο με ευλάβεια και σεβασμό.

Απο τα πιο δημοφιλή ιερά πανηγύρια υπήρξαν της Μονής Σωτήρος και της Αγίας Τριάδας στην περιοχή του Καλόγερου.

Ο ¨Καλόγερος” είναι αγροτική περιοχή της Σκόπελου, που τα παλαιότερα χρόνια λόγω του πλήθους των αγροικιών και της αδιάκοπης διαμονής, αποτελούσε οικισμό με οικίες, ελαιοτριβείο, αλώνι και κοιμητήριο ενώ είχε διανοιχτεί και πηγάδι για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων. Όταν  το νερό δεν ήταν επαρκές τότε η προμήθεια γινόταν απο τις δύο πηγές που υπήρχαν στις παραλίες Γλύστρα και Στερνάρι . Στην περιοχή διέμεναν περίπου 80 οικογένειες, οι οποίες ασχολούνταν με τις αγροτικές εργασίες όπως αμπέλια, δαμάσκηνα, ελιές, αλώνισμα κτλ.

Στην περιοχή και συγκεκριμένα στον δρόμο που οδηγούσε στην ακτή του “Βαθυά”, σε αγροικία που υπήρχε στέρνα,  μόναζε ομάδα μοναχών. Εκεί υπήρχε  και ένα  καλντερίμι, που σύμφωνα με μαρτυρία του παππα Χρίστου Ματσάτσου, οδηγούσε σε άλλο εξωκκλήσι, που δυστυχώς δεν διασώθηκε . Ένας απο τους καλόγερους μιαν ημέρα μετέβη στην παραλία για να ψαρέψει και βρέθηκε πνιγμένος έκτοτε η περιοχή πήρε την ονομασία “Καλόγερος” εις μνήμην του πνηγέντος μοναχού και η πέτρα που βρίσκεται εντός του θαλάσσιου χώρου ονομάζεται έως σήμερα “Καλογερόπετρα”.

Η εκκλησία της Αγίας Τριάδας αποτελεί μετόχι της Μονής του Τιμίου Προδρόμου. Ο ξύλινος σκαλιστός σταυρός, που βρέθηκε στο παλαιό τέμπλο της Αγίας Τριάδος ήταν αγιογραφημένος και στις δύο πλευρές αυτό το γεγονός τον χρονολογεί περί τον 16ο αιώνα. Κατά την διάρκεια της ύπαρξής της η εκκλησία ανακαινήσθηκε αρκετές φορές. Στις αρχές και προς τα μέσα του 20ου αιώνα η εκκλησία ανακαινίσθηκε και προστέθηκε και το κελί αλλά και το πεύκο στην πλατεία του ναού.  Σε αυτήν την πλατεία της εκκλησίας συγκεντρώνονταν και κεντούσαν τα επιδέξια χέρια των γυναικών που κατοικούσαν μόνιμα στην περιοχή κατά την περίοδο των αγροτικών εργασιών, τους ποδόγυρους της Σκοπελίτικης Φορεσιάς του Μόρκου. Εννέα γυναίκες, που αντί να ξεκουραστούν έπιαναν την βελόνα και την κλωστή και δημιουργούσαν αριστουργήματα.

Ο εορτασμός του Αγίου Πνεύματος ήταν σπουδαία λατρευτική εορτή απο τις μεγαλύτερες για τους κατοίκους της Σκοπέλου αλλά και της Γλώσσας και αυτό διότι ένας κάτοικος απο την Γλώσσα νυμφέυθηκε στην Σκόπελο και η σύζυγός του είχε στην κατοχή της αγροικία στον Καλόγερο. Απο την δεξιά πλευρά της περιοχής διασκέδαζαν οι Σκοπελίτες ενώ απο την αριστερή πλευρά οι Γλωσσώτες.

Η μετάβαση στην Αγία Τριάδα γινόταν οδικώς με τα πόδια και τα γαϊδουράκια ή δια θαλάσσης με βάρκες αν ο καιρός το επέτρεπε. Το καϊκι του Ζεμπίλη, έκανε βόλτες γύρω απο το λιμάνι για να προσκαλέσει τους επιβάτες  και να τους μεταφέρει στον Βαθυά (ακτή), όταν όμως η θάλασσα “θύμωνε” τότε οι κάτοικοι έπρεπε να ακολουθήσουν το μονοπάτι του Αγίου Ονουφρίου, να κάνουν στάση στο Γλυστέρι στο "νερό" για να ξεδιψάσουν και να συνεχίσουν για τον προορισμό τους, συνολικά 2,5 ώρες οδικώς.

Ένα άλλο καϊκι του Φιλιππή Μπετσάνη ήταν αυτό που ταξίδευε προς και απο το νησί "Κυρά Παναγιά" για να μεταφέρει τον παππά  Καλλίστρατο ή τον Συμεών, τον οποίο και φιλοξενούσε απο την Παρασκευή έως την Δευτέρα που έληγε η μεγάλη πανύγηρις.

Οι πιστοί και όσοι είχαν στην περιοχή αγροικίες (καλύβια), μετέβαιναν στην εκκλησία απο την Παρασκευή για να την καθαρίσουν, να την ασπρίσουν με ασβέστη και λουλάκι και να την στολίσουν. Το Σάββατο μετά την εκκλησία συγκεντρώνονταν όλοι στα καλύβια τους για να γευματίσουν και έπειτα έπαιρναν ο,τι περίσσευε και αντάμωναν στο προαύλιο της Αγίας Τριάδας για να κάνουν παρέα μπροστά απο την μεγάλη τιμωμένη.

Την Κυριακή αντίστοιχα μετά το γεύμα οι πιστοί επισκέπτονταν εναλλάξ όλες τις αγροικίες της περιοχής για να ευχηθούν “χρόνια πολλά και του χρόνου!”. Η αγροικία που έμενε τελευταία ήταν αυτή του Φιλιππή Μπετσάνη διότι ήταν η πιο απομακρυσμένη με αποτέλεσμα όλοι οι πιστοί κατά την αναχώρηση τους να συγκεντρώνονται στο δικό του καλύβι.

Απο το πανηγύρι δεν έλειπαν τα όργανα ο Παρασκευάς με το σαντούρι, ο Φιλιππης Ψαθάς με το ακορντεόν και ο Χρυσάνθης με την κιθάρα, όργανα όμως συμμετείχαν και απο την Γλώσσα ο Μανιάτης με το κλαρίνο και αργότερα ο γιός του με το λαούτο καθώς επίσης και ο Γιολδάσης με το λαούτο. Όλοι οι πιστοί που επισκέπονταν τον Καλόγερο για τον εορτασμό της Αγίας Τριάδας, φιλοξενούνταν στις αγροικίες της περιοχής απο τους ιδιοκτήτες. Τις ημέρες αυτές στην περιοχή ο Τσότρας Γεώργιος άνοιγε περίπτερο με τσιγάρα και άλλα υλικά για να εξυπηρετεί τους κατοίκους.

Όταν η εορτή συνέπεφτε με την γέννηση του Πρόδρομου, άναβαν φωτιές και πηδούσαν ενώ τα ανύπαντρα κορίτσια “άνοιγαν” τον Κλείδωνα (έθιμο με προφητείες για τις ανύπαντρες κοπέλες) τα στιχάκια συνήθως έλεγε ο Γιάννος Παπαλιώσας που είχε ταλέντο. Τα παλαιότερα χρόνια δε την Τρίτη το πρωί μετά την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, ταξίδευαν όσοι είχαν καϊκια στον Άγιο Ιωάννη στο Καστρι για να ανάψουν τα καντήλια.

Απο το πανηγύρι δεν έλειπαν και τα απρόοπτα που προκαλούσαν δυσκολίες στην μετακίνηση και την διαμονή των πιστών. Ένα απο αυτά τα απρόοπτα ήταν και τα ξαφνικά μπουρίνια, που δημιουργούσαν αναστάτωση καθώς δεν υπήρχε μεγάλος επιστεγασμένος χώρος που να μπορεί να προφυλάξει όλον αυτόν τον κόσμο όμως πάντα η αλληλεγγύη και η συνεργασία των ιδιοκτητών έφερνε την λύση, δεν είναι λίγες οι φορές που ξαγρυπνούσαν μέσα στην εκκλησία ή μετακινούσαν στρώματα σε άδεια καλύβια για να κοιμηθεί ο κόσμος.

Οι καιροί και οι συνήθιες όμως αλλάζουν και τα πανηγύρια έχουν χάσει την χαρά και την διασκέδαση που χάριζαν στους ανθρώπους αφού όλα γίνονται πια τυπικά. Τα πανηγύρια έχουν αλλοιωθεί και τείνουν να εξαφανισθούν και είναι αυτό που αποτελεί μεγαλο χρέος μας να τα διασώσουμε και να τα παραδώσουμε ως κληρονομιά στις επόμενες γενιές.

Συγκέντρωση υλικού, σύνταξη  και επιμέλεια κειμένου: Σπυριδούλα Μπετσάνη

Πληροφορίες - Μαρτυρίες:

Κατερίνα Λεμονή Καθηνιώτη

Νίκος Καστάνης

Αρχείο Αντώνιου Καστάνη

Φωτογραφίες: Αρχείο Κατερίνας Λεμονή Καθηνιώτη

Πρώτη Δημοσίευση: "Ενοριακός Λόγος".

Τον "Ενοριακό Λόγο" μπορείτε να τον προμηθευτείτε απο τον Ιερό Ναό της Παναγίας Φανερωμένης.