Τεχνίτης Σκοπελίτικου Μαχαιριού - Παντελής Χ. Πατσής

 

Παντελής Χ. Πατσής

Παραδοσιακά Σκοπελίτικα Μαχαίρια.

Μαχαιροποιός

Το Σκοπελίτικο μαχαίρι δεν είναι όπλο, είναι εργαλείο και δημιούργημα καρδιάς. Κάθε ένα είναι μοναδική γέννα του τεχνίτη, το οποίο υπογράφει με την ψυχή του χαράζοντας τα στιχάκια του.

Η κατασκευή των μαχαιριών στο νησί μετρά περίπου 2 αιώνες σύμφωνα με μαρτυρία του αείμνηστου Χρήστου Πατσή, ο παλαιότερος μαχαιροποιός που θυμόταν ο ίδιος ήταν ο Γιώργος Κουτρέλος.

Τα Σκοπελίτικα Μαχαίρια δεν ήταν τόσο γνωστά όσο τα Κρητικά ήταν όμως σίγουρα φημισμένα διότι είχαν αντοχή και έκοβαν, οι παλιοί οι μαχαιράδες χρησιμοποιούσαν καλής ποιότητας πρώτη ύλη. Διακρίνονταν δε από την ασύμμετρη κυρτή λάμα που πλαταίνει στο μπροστινό της μέρος

<<ένα μαχαίρι σουφκιαξα χρυσέ μου Παντελή
να με θυμάσε πάντοτε όλη σου τη ζωή>> μαχαίρι του πατέρα του Χρήστου Πατσή.

Ο Παντελής Χ. Πατσής, συνεχίζει επάξια την παραδοσιακή τέχνη της κατασκευής μαχαιριών για να κρατήσει ζωντανό το παραδοσιακό επάγγελμα που κληρονόμησε από τον πατέρα του, ο ίδιος αναφέρει: <<Ήθελα να μην σβήσει η τέχνη του πατέρα μου. Ένιωθα χρέος να συνεχίσω με τον ίδιο παραδοσιακό τρόπο γι’ αυτόν τον λόγο χρησιμοποιώ και τα εργαλεία του, αρνούμενος να εκσυγχρονιστώ. Επιμένω στο καμίνι και στο αμόνι εργαζόμενος στο παλαιό εργαστήριό του.>>

Ο πατέρας του επιθυμούσε διακαώς να του μάθει την τέχνη γιατί έβλεπε ότι οι νέοι δεν είχαν την όρεξη και την διάθεση να ασχοληθούν. Σε αντίθεση με τους πιο παλιούς μαχαιροποιούς ο πατέρας του ήταν ανοιχτός στο να μεταφέρει την γνώση του στους νεότερους. Τελικά ο Παντελής παρατηρεί τις κινήσεις του και τον τρόπο που εργαζόταν και κατασκευάζει το πρώτο του μαχαίρι το 1994 εκπλήσσοντας τον πατέρα του ευχάριστα όταν το αντίκρισε καρφωμένο στον πάγκο του εργαστηρίου του.

Τα μαχαίρια κατασκευάζονταν για να εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων του νησιού κάποια χρησίμευαν στους κτηνοτρόφους και κάποια άλλα είχαν χρήση για το σπίτι όπως τα τραπεζομάχαιρα και τα βουτύρου.

Μαχαίρι του γέρο Μήτα

<<Η οικογένεια μου ζούσε από αυτό το επάγγελμα. Ο πατέρας έφτιαχνε περίπου 250 μαχαίρια τον χρόνο. Πολλά από αυτά τα προμήθευε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας όπως Μύκονο, Σαντορίνη, Μυτιλήνη, Χίο, Αλεξανδρούπολη. Φέτος το καλοκαίρι με αναζήτησε ένας επισκέπτης από την Αγγλία, που είχε αγοράσει πριν 20 χρόνια τα μαχαίρια του.>>

Το μαχαίρι δεν είναι εύκολη δουλειά απαιτείται τεχνική, χρόνος και μεράκι. Μέταλλο για την λάμα, ξύλο από σκοπελίτικο πεύκο ή κυπαρίσσι για την θήκη, κέρας από γίδα, τράγο ή κριάρι για την λαβή. Τρία υλικά τόσο διαφορετικά και τόσο αρμονικά συνταιριασμένα μεταξύ τους. Τέλος η εγχάραξη των στίχων και του ονόματος, αποτύπωμα ψυχής του κατασκευαστή.

<< Παλαιότερα για να κατασκευάσεις μαχαίρια έπρεπε να κατέχεις ειδική άδεια καθώς το μαχαίρι λογιζόταν και ως όπλο. Δεν επιτρεπόταν να αναγράφεται πάνω στην λάμα το όνομα του ιδιοκτήτη πάρα μόνο του τεχνίτη διότι σε περίπτωση που γινόταν έγκλημα μπορεί κάποιος αθώος να κατηγορούνταν αδίκως. Επίσης ο μαχαιροποιός απαγορευόταν να κατασκευάζει στιλέτα.>> αναφέρει ο Παντελής.

ο Χρήστος Πατσής

Τα τυπικά σκοπελίτικα μαχαίρια διακρίνονται σε τριών ειδών λαβές στο κατσικοπόδαρο, στο διπλομάνικο και στο στρογγυλομάνικο. Το κατσικοπόδαρο πήρε το σχήμα του από το “τακούνι” της γίδας. Το διπλομάνικο αποτελείται από δύο κέρατα που ενώνονται και ανοίγουν στο τέλος της λαβής σχηματίζοντας δύο “αυτάκια”. Τούτο το είδος του μαχαιριού οι τσοπάνηδες της Σκοπέλου το είχαν ως φυλαχτό για να τους προστατεύει από τα “κακά” πνεύματα. Το κουβαλούσαν πάντα επάνω τους και το χρησιμοποιούσαν μόνο για να σταυρώσουν και να κόψουν το ψωμί τους και είχα μόνο χρώμα μαύρο.

<<Νιώθεις όμως πως δεν είναι ένα μηχανικό κατασκεύασμα του μυαλού, παρά το απόσταγμα της αρχαίας πείρας που περνάει χέρι χέρι από τον πατέρα σε γιο. Στην όψη του σημερινού τεχνίτη, αρπάζεις την όψη του πατέρα του και του πατέρα του πατέρα του. Έχουν οι κινήσεις του την απλότητα και το μεγαλείο που έχει κάθετι περασμένο στον χρόνο. Όταν σου μιλάει για την τέχνη του ο απλός μαχαιράς της Σκοπέλου, μιλάει σιγά με την κατάνυξη ανθρώπου που εξομολογιέται κάτι ακριβό γι’ αυτόν….>> Κ. Μακρής.

Μια ιστορία….

Ήταν στα παλιά χρόνια μια Ματίνα, κόρη καπετανιού, 16 χρονώ κορίτσι, σαν περπάταγε στις ρούγες της Σκοπέλος, έλαμπε ο τόπος απ’ την ομορφιά της. Μια Κυριακή πρωί φουντάρησε στον Μώλο ένα Αϊβαλιώτικο καΐκι. Μέσα στο τσούρμο ήταν και ένα παλικάρι όμορφο, μόλις που ίδρωνε το μουστάκι του. Είδε την Ματίνα καθώς έβγαινε απο την εκκλησιά και την αγάπησε. Τους πιο γλυκούς ανατολίτικους αμανέδες τραγούδησε κάτω απο τα παραθύρια της νύχτες και νύχτες μα απάντηση καμία. Και όταν έφτασαν οι μέρες να σαλπάρει το καράβι το παλικάρι αποφάσισε να πεθάνει για το χατήρι της. Παράγγειλε σε ένα Σκοπελίτη τεχνίτη ένα μαχαίρι, να έχει επάνω του χαραγμένο δύο μάτια και τρεις λέξεις: ΓΙΑ ΣΕΝΑ ΠΕΘΑΙΝΩ. Όλη την τέχνη του έβαλε ο μαχαιράς και έφτιαξε ένα μαχαίρι που άστραφτε σαν καθρέφτης. Το πήρε το παλικάρι και μια φεγγαροφωτισμένη νύχτα πήγε κάτω απο το παραθύρι της Ματίνας να σκοτωθεί. Μα όπως ξαφνικά έσκυψε στο μαχαίρι να δει τα δύο μάτια που το κάψανε είδε να καθρεφτίζονται τα νιάτα του. Λυπήθηκε τα χρόνια του, έμπηξε το μαχαίρι στην πόρτα της και έφυγε - αφήγηση του Ιωάννη Λεμονή το 1947 στον Κ. Μακρή.

Συνέντευξη του Παντελή Πατσή, μαχαιροποιού.

Επιμέλεια και Σύνταξη Κειμένου: Σπυριδούλα Μπετσάνη.

Φωτογραφίες: Αρχείο Παντελή Πατσή,  Σπυριδούλας Μπετσάνη και Μελπομένης Καραντώνη