Τα Σκοπελίτικα Σπίτια και η Αρχιτεκτονική της Χώρας.
ΤΟ ΣΚΟΠΕΛΙΤΙΚΟ ΣΠΙΤΙ
Τα Σκοπελίτικα σπίτια, είναι αυτά που πρωτοαντικρίζεις καθώς μπαίνεις στο λιμάνι της Σκοπέλου. Στέκονται αμφιθεατρικά κτισμένα, και σφιχταγκαλιασμένα το ένα πλάι στο άλλο. Ολόλευκα με τις κόκκινες σκεπές τους και τα γραφικά μπαλκόνια τους, σου κλείνουν το μάτι και σε καλούν να τα θαυμάσεις.
Ο οικισμός έχει αρχοντιά. Σπίτια διώροφα και τριώροφα, με ανοιχτό τον τελευταίο όροφο (αβέρτο), επιπλωμένα με έπιπλα που πολλές φορές έφερναν οι έμποροι και οι ναυτικοί από τα μακρινά τους ταξίδια στο εξωτερικό. Ντυμένα με σκοπελίτικα χειροτεχνήματα που έφτιαχναν χρυσοχέρες κεντήστρες, φτιαγμένα από φυσικά ασύμβατα υλικά πέτρα, ξύλο, σίδερο και όμως αρμόνικα συνταιριασμένα. Και όλα στεγασμένα με κεραμίδι και πλάκα Πηλίου.
Αν και εξωτερικά τα σπίτια διαχωρίζονται σε τέσσερεις τύπους τον Πηλιορείτικο – Μακεδονικό, Βενετσιάνικο, Αγροτικό και Νεοκλασικό, εσωτερικά είχαν όλα σχεδόν την ίδια δομή, που αντιστοιχεί στον Βαλκανικό τύπο.
Στο ημιυπόγειο, που κατασκευαζόταν από ξύλινη λιθοδομή, συνήθως υπήρχε η κουζίνα και το κελάρι, καδιά με λάδι, ελιές, δαμάσκηνα, αλεύρι, τραχανάς, τυριά και μυζήθρες, βότανα, μερικά από τα αγαθά που αποθήκευαν για το νοικοκυριό και τον χειμώνα.
Στον πρώτο όροφο, που κατασκευαζόταν από ελαφριά ξύλινη κατασκευή με τούβλα, βρισκόταν η τραπεζαρία, όπου μαζευόταν η οικογένεια για το μεσημεριανό και το βραδινό, στολισμένη με υπέροχα τραπεζομάντηλα, που κεντούσε η νοικοκυρά και τα υπνοδωμάτια, που εξοπλιζόταν από σιδερένια σκαλιστά κρεβάτια, ογκώδης ξύλινες ντουλάπες και κασέλες, που τοποθετούσαν «τα προικιά» για τη νύφη ή το γαμπρό.
Στον δεύτερο όροφο, που ελάφραινε με τον ξύλινο τοίχο αν και στη συνέχεια φορτιζόταν με τη βαριά κατασκευή της στέγης, υπήρχε η σάλα ή το «αβέρτο», όπου λάμβαναν χώρα οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες αφού οι σκοπελίτες ήταν γλεντζέδες και κοινωνικοί, διακοσμημένη με όλο τον πλούτο της οικογένειας, σκαλιστούς καναπέδες και κασέλες, πορσελάνες και κρύσταλλα, διακοσμητικοί δίσκοι, πιάτα και πιατέλες, κεντήματα σκοπελίτικα, ιγκλέ , κοφτά, πλεκτά, δαντέλες, μεταξοβελονιές, αραχνοϋφαντα, υφαντα κ.α. Ιδιαίτερη σημασία για τους σκοπελίτες είχε η καθαριότητα αφού γι’ αυτούς σήμαινε μισή αρχοντιά, τα σπίτια ήταν πάντα ασπρισμένα με ασβέστη και λουλάκι και οι αυλές και οι γειτονιές ήταν γεμάτες από διάφορα λουλούδια, βασιλικούς, γεράνια, γιασεμιά κ.α.
Οι τύποι του Σκοπελίτικου Σπιτιού
Ο οικισμός της Σκοπέλου, επηρεάστηκε από τις εξελίξεις της ιστορίας. Έτσι διακρίνονται τέσσερεις τύποι σκοπελίτικου σπιτιού.
Βενετσιάνικιες – Δυτικές επιρροές. Η παρουσία των Βενετών και ο πολιτισμός τους δεν μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητους τους σκοπελίτες. Ο συγκεκριμένος τύπος, είναι από τους αρχαιότερους. Δυστυχώς τα σπίτια που σώζονται δεν είναι αρκετά και είναι σχεδόν ετοιμόρροπα, ένα δείγμα μπορείς να δεις στα «Σοφαδάκια».
Μακεδονικές – πηλιορείτικες επιρροές, που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες από τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Σπίτια διώροφα ή τριώροφα, που στεγάζονται με ξύλινες τετρακλινείς στέγες καλυμμένες με «πλάκα Πηλίου» ή γαλλικά κεραμίδια. Είναι συνήθως λιθόκτιστα εκτός από τη πρόσοψη του τελευταίου ορόφου, που είναι κατασκευασμένη από τσατμά, που προεξέχει έντονα έξω από το περίγραμμα της βάσης του κτιρίου, δημιουργώντας τα γνωστά σαχνίσια, που είναι διάτρητα, συνεχόμενα παράθυρα. Δες το σπίτι του Παύλου Νιρβάνα, στην ενορία του Αϊ Γιάννη.Αγροτικός Τύπος. Είναι τα σπίτια που κτίζονταν στην Ελληνική ύπαιθρο. Πρόκειται για λιθόκτιστα κτίρια από ένα , δύο ή τρία πατώματα. Περιείχαν και τσατμά (χωρίς σαχνίσια) αλλά με μεγάλα ολοπέραστα μπαλκόνια, τα οποία στεγάζονταν με πέργολες (κουκλέντα). Έξω στο μπαλκόνι, υπήρχε ένα ξύλινο αποχωρητήριο, λόγω του περιορισμένου χώρου. Ενώ εσωτερικά το έντονο χαρακτηριστικό του ήταν ο «σοφάς», ο «κουραδούρος» και το τζάκι για. Θα συναντήσεις αρκετά μέσα στη Χώρα και κυρίως στον οικισμό της Γλώσσας.
Νεοκλασικός Τύπος. Στα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα θα εμφανιστούν κάποιες ογκώδεις κατασκευές με σαφή τα νεοκλασικά χαρακτηριστικά. Τα σπίτια αυτά ανήκαν σε πλούσιους εμπόρους και πλοιάρχους, οι οποίοι όπως ήταν πολυταξιδεμένοι, έφεραν πρώτοι στο νησί τον καινούριο αρχιτεκτονικό ρυθμό της εποχής. Οι όψεις είναι πλούσια διακοσμημένες με παραστάσεις με επίκρανα, επιστήλια, ζωοφόρους, γείσα κ.α. Οι είσοδοι των σπιτιών αυτών πλαισιώνονται συνήθως από μαρμάρινα περιθυρώματα ενώ πάνω τους υπάρχει πάντα το μαρμάρινο μπαλκόνι , το οποίο στηρίζεται σε μαρμάρινα λιθανάγλυφα φουρούσια και προστατεύονται από περίτεχνες σφυρήλατες σιδεριές.Τα σπίτια της Γλώσσας και του Κλήματος υπάγονται σε έναν αγροτικό τύπο με μακεδονίτικες επιρροές κάπως διαφορετικό από αυτό της Σκοπέλου, με διαφορές κυρίως στο μπαλκόνι. Συνήθως εσωτερικά δεν είχαν τόσο πλούσια διακόσμηση.
Τα σπίτια του 21ου αιώνα.
Σήμερα, τα σκοπελίτικα σπίτια, που βρίσκονται εντός της παλιάς Χώρας, παραμένουν στην πλειοψηφία τους γραφικά, τηρώντας το παραδοσιακό στυλ. Αυτό θα το εισπράξεις, κάνοντας απλά μια περιήγηση στα σοκάκια του οικισμού. Σε αυτό φυσικά έχει συντελέσει και η προστασία της δόμησης, που επιβλήθηκε με το Προεδρικό Διάταγμα του Κων. Τσάτση, που χαρακτήρισε τη Χώρα της Σκοπέλου ως «Παραδοσιακό Οικισμό Εξαιρετικής Ομορφιάς». Υπάρχουν σαφώς και κάποιες νεωτεριστικές επεμβάσεις και μερικές «κακοφωνίες», αλλά αυτό ήταν αναπόφευκτο.
Η οικονομική άνθιση που έφερε ο τουρισμός προς το τέλος του 20ου αιώνα, έφερε και την ανάγκη για καλυτέρευση του βιοτικού επιπέδου. Έτσι τώρα θα παρατηρήσεις, κυρίως στα σπίτια που βρίσκονται εκτός παραδοσιακού οικισμού, ότι είναι μεγαλύτερα και ανοιχτά (αβέρτα), στο πρώτο όροφο η κουζίνα, η τραπεζαρία, το καθιστικό και το σαλόνι στολισμένο με όλες τις παλιές δόξες, καναπέδες, καθρέφτες, κεντήματα, πιάτα κτλ.
Στον δεύτερο όροφο οι κρεβατοκάμαρες και το μπάνιο. Εξωτερικά διατηρούνται οι κεραμοσκεπές, τα παράθυρα και τα μπαλκόνια με τα «κουκλέντα.
Οι Σκοπελίτες, που έχουν καταλάβει από νωρίς τη σπουδαία αξία του παραδοσιακού, και που έχουν συνηθίσει να ζουν μέσα σε αυτήν την ομορφιά, προσπαθούν παρ’ όλες τις αντιξοότητες, οικονομικές και κοινωνικές να τη διατηρήσουν.
