Η "ΤΡΑΤΑ" ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΣΚΟΠΕΛΟΥ - ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

<< Η Τράτα & Οι ναυπηγοί>>

Αποκριάτικα Έθιμα της Σκόπελου

Μια διαφορετική Προσέγγιση.

<< - Γιώργη μου εις το Θεό σ'

τί είναι αυτό που έχεις μπρος σ'

-Είναι μια καραπιστόλα με τα σύνεργά της όλα,

έχει ασήμι, έχει ατσάλι, έχει κόκκινο κεφάλι,

γύρω- γύρω έχει γένεια δυό κουδούνια μπακιρένια>>

Η αποκριά

H αποκριά για τους Σκοπελίτες ήταν μια περίοδος διασκέδασης και γλεντιού! Ως γνήσιοι απόγονοι του Διόνυσου, φύτευαν τα αμπέλια τους, έφτιαχναν το κρασί τους, το οποίο κατανάλωναν τακτικά και φυσικά τιμούσαν ιδιαίτερα τις ημέρες της αποκριάς με δρώμενα και εορτασμούς.

Είχε δε τόση σημασία η περιόδος αυτή, που όλα τα “ξενάκια” επέστρεφαν στο νησί για να διασκεδάσουν με τα εγχώρια έθιμα. Είναι χαρακτηριστική η περιγραφή του Αλ. Παπαδιαμάντη στο διήγημα του "Κοκκώνα Θάλασσα" σχετικά με την επιστροφή δύο καραβομαραγκών, στην Νήσο των νοσταλγών, όπως αποκαλούσε την Σκόπελο, την περίοδο των αποκριών. Ναυπηγοι, καραβομαραγκοί, οικοδόμοι κ.α, που δούλευαν στην Σύρα, στο Γαλαξείδι, στη Σκιάθο αλλά και πιό μακριά ακόμη στο Ταϊγάνι της Ρωσίας, το Γαλάζιο και τη Βράϊλα της Ρουμανίας, ανοίγουν πανιά για να φτάσουν εγκαίρως στο νησί την εποχή που οι κάτοικοι την βίωνουν μέσα σε κλίμα ευφορίας και διασκέδασης.

Η γέννεση της Τράτας...

Ένα απο τα πιο διασκεδαστικά έθιμα ήταν η “Τράτα”, που λάμβανε χώρα την Κυριακή της Κρεατοφάγου. Ένα δρώμενο, που δεν συναντάται σε άλλη περιοχή της Ελλάδος και αυτό γιατί εκπήγαζε απο την ιδιαίτερη ναυτική παράδοση και την επίδοσή στην ναυπηγική τέχνη των Σκοπελιτών. Απο την ιστορική μαρτυρία και αφήγηση γνωρίζουμε οτι στο νησί της Σκοπέλου η εμπορική ναυτιλία γνώρισε μεγάλη άνοδο και δόξα κατά τον 19ο αιώνα.

Γνωρίζουμε επίσης οτι τα “καρναβάλια” διακωμωδούν και σατυρίζουν τα κακώς κείμενα της εποχής αλλά και τον τρόπο ζωής της κοινωνίας, και τι πιο ταιριαστό για τους Σκοπελίτες λοιπόν να σατυρίσουν και να διακωμωδήσουν τον τρόπο ζωής τους, που περιστρεφόταν έντονα γύρω απο την ναυτοσύνη και κυρίως την ναυπηγική παράδοση.

Επομένως η “Τράτα”, παρόλο, που μέχρι πρόσφατα θεωρούταν οτι είχε σχέση με την πειρατεία, ήταν τελικά η κωμική αναπαράσταση της ζωής των ναυπηγών και ναυτικών με το πλήρωμα τους και της επιστροφής τους στο νησί για την αποκριά. Και πόσο απλό τελικά για έναν ναυπηγό να σκαρώσει έναν ξύλινο σκελετό πλοίου απο καλάμια, να συγκεντρώσει την παρέα του (πλήρωμα) και να βγει στους δρόμους να ξεφαντώσει με το άφθονο κρασί της Σκοπέλου, τα διονυσικά τραγούδια και τα πειράγματα κατά την περίοδο αυτή. Γεγονός βέβαια που αποδεικνύεται και απο τα ναυτικά παραγγέλματα, τις ονομασίες και τις μεταμφιέσεις των τραταραίων.

Το δρώμενο “Η πομπή του πλοίου”

Η “Τράτα”, πήρε την ονομασία της απο το αλιευτικό πλοίο αν και δεν έχει μεγάλη σχέση με την αλιεία. Πρόκειται για τον σκελετό ενός πλοίου κατασκευασμένου απο καλάμια τεσσάρων μήκους περίπου, το οποίο αρχικά κατασκεύαζε ένας ναυπηγός, που γνώριζε. Στο εσωτερικό του τοποθετούν έναν τενεκέ, όπου βάζουν πριονίδι και άχυρα για να ανάψουν φωτιά, και τον συνδέουν με ένα χωνί σόμπας για να βγαίνει απο εκεί ο καπνός, σαν φουγάρο. Το κατάρτι είναι στολισμένο απο άδεια τενεκεδάκια ενώ την πλώρη την στολίζουν με οτιδήποτε κωμικό και πολλές φορές πρόστυχο απο ένα βρακί μέχρι κέρατα τράγου. Τέλος ένας άδειος τενεκές δένεται στο πίσω μέρος της τράντας με σκοινί ως άγκυρα για να κάνει σαματά.

Το πλήρωμα

Το πλήρωμα ή αλλιώς οι “τραταραίοι” φορούν ρούχα παλιά, εργασίας, ακόμη και φόρμες εργατικές με διάφορα στοιχεία, διονυσιακά, κωμικά και αρκετά γυναικεία. Τα πρόσωπα τους είναι μουντζουρωμένα απο λουλάκι ή φούμο. Αρχηγός είναι ο καπετάνιος, που φορά ένα καπέλο αξιωματικού, την τιμητική της όμως έχει η “καπετάνισσα” γένους αρσενικού πάντα, η οποία τοποθετείται σε πολυθρόνα ψηλά στο πλοίο. Γενικά μοιράζονται ρόλοι, όπως τους μάγειρα, του θερμαστή, του μούτσου, του μηχανικού κτλ και κυρίως στην Τράτα υπάρχει σχεδιασμός απο πριν.

Το πλήρωμα θα δώσει το παρόν αφού ο καπετάνιος αναφωνήσει όλα τα κωμικά ονόματα πχ

- αρχιμάγειρας Παλιορουφιάνος

- παρόν , απαντά αυτός

- θερμαστής Κωλοφωτιάς

- Παρόν, απανατά ο επόμενος κ.ο.κ

και αφού όλοι παρουσιαστούν ο καπετάνιος θα φωνάξει “άποσον”.

Η πομπή στα σοκάκια του νησιού

Τότε το πλήρωμα θα επιβιβαστεί μέσα στον ξύλινο σκελετό και θα σηκώσει το πλοίο στα χέρια μαζί με την καπετάνισσα για να ξεκινήσει την τρελή πομπή. Καθόλη τη διαδρομή οι φωνές του πληρώματος, τα παραγγέλματα, τα άσεμνα στιχάκια και ο εκκωφαντικός θόρυβος απο τα τενεκεδάκια ακολουθούν την πομπή. Τα παραγγέλματα δίνει ο Καπετάνιος όπως “βίρα”, “κράτει”, “φάιροπ”. Μια άλλη γνωστή φράση της Τράτας είναι τα "μάτσαλα" που είχαν σχέση με την ναυπηγική κτλ. Η Τράτα κάνει στάση σε κάθε πλατεία ή ενορία της Χώρας, οι τραταραίοι αποθέτουν το βαρύ πλοίο και ξεκινούν αυθόρμητα το τραγούδι, τα πειράγματα του κοινού, και τον χορό. Τραγούδια όμως διονυσιακά δηλαδή πρόστυχα, τα λεγόμενα “περπάσκα”. Οι στίχοι των τραγουδιών προκκάλουν σοκ πολλές φορές με την αθυροστομία τους και ειναι χιουμοριστικοί, καταπιάνονται συνήθως με θέματα ταμπού και απαγορευμένα όπως οι παπάδες και οι παπαδιές, οι καλόγριες και οι χήρες.

Αφού θα κάνουν κάποια κωμικά σκετς, όπως την γέννα της καπετάνισσας, θα πιαστούν έπειτα σε άγριο πηδητό χορό λέγοντας τραγούδια όπως :

<<Το πουλάκι το καημένο πέντε τέχνες μαθημένο

όταν περπατάει μασάει κι όταν κάθεται γελάει

κι όταν ανοίξει τα σκέλια είν' όλο χαρές και γέλια

κι όταν πέσει και στο στρώμα παίρνει ένα αγγούρι στο στόμα>>

Τα τραγούδια αυτά είναι αποδεκτά και λέγονται απενοχοποιημένα κατά την διάρκεια του δρώμενου της Τράτας. Καθόλη την διαδρομή, την πομπή ακολουθεί κοινό, το οποίο οι τραταραίοι “πείραζουν”, το μουντζούρωνουν με φούμο ή παρίστανουν οτι ορμάνε σε γυναίκες. Βέβαια τα παλαιότερα χρόνια οι γυναίκες στο δρώμενο αυτό δεν συμμετείχαν ούτε ως θεατές.

Ο Ηγούμενος

Την Τράτα ακολουθεί πάντα ένας παππάς, που τον ονομάζουν ηγούμενο ή γούμενο και ψάλλει συνήθως πονηρά στοιχάκια ανεβασμένος σε ένα ψηλό σημείο πχ σε ένα μπαλκόνι ή μια βρύση και απαγγέλει:

<<Σάλια μύξες πέταγε, σάλιαγκας δεν ήτανε, τί ήτανε, τι να 'τανε;

Κόκκινο φέσι φόραγε τουρκαλάς δεν ήτανε, τι ήτανε, τι να' τανε;>>

και το πλήρωμα φώναζε :

<<πες μας και άλλα γούμενε, γούμενε, γούμενε, πες μας και άλλα να χαρείς τα ράσα που φορείς.>>

Στην τράτα, όλα επιτρέπονται και η παρουσία του Ηγούμενου συμβόλιζε την πραγματική έντονη συμμετοχή του παππά στη ζωή και τα γεγονόντα του νησιού.

Τα κεράσματα

Οι οικοδέσποινες της κάθε γειτονιάς, υποδέχονται τους τραταραίους με κρασί, κολοκυθοπιτα, ρυζόγαλο, γαλακτομπουρεκο και άφθονους μεζέδες. Και πάλι κίνηση που συμβολίζει, το κέρασμα και το τραπέζωμα των ξενιτεμένων όταν έφταναν πίσω στα σπίτια τους για να γιορτάσουν.

Η ρίψη στην θάλασσα

Έπειτα απο αρκετές ώρες τραγουδιού, χορού και ποτού, η Τράτα θα καταλήξει στην παραλία , όπου οι τραταραίοι τραγουδούν και χορεύουν, μέχρι να βραδιάσει, εκστασιασμένοι απο το διονυσιακό κλίμα και το ποτό, ρίχνουν την τράτα τους στην θάλασσα και βουτούν και οι ίδιοι μαζί της.